آیا تا به حال فکر کرده اید که پزشکان چگونه بیماری آلزایمر را تشخیص می دهند؟ بیماری آلزایمر یک اختلال مغزی پیشرونده است که باعث مشکلات حافظه، تفکر و رفتار می شود. این شایع ترین علت زوال عقل است، اصطلاحی که گروهی از علائم را توصیف می کند که بر عملکرد شناختی و روزانه تأثیر می گذارد. بر اساس گزارش مدیرعامل انجمن آلزایمر ایران در سال ۱۴۰۱، نزدیک به ۱ میلیون نفر مبتلا به دمانس در ایران زندگی می‌کنند. برای اطلاع بیشتر درباره علت بیماری الزایمر ومراحل آن حتما این صحفه را مطالعه کنید.

هیچ درمانی برای بیماری آلزایمر وجود ندارد، اما تشخیص زودهنگام و دقیق می تواند به افراد و خانواده هایشان کمک کند تا برای آینده برنامه ریزی کنند، به درمان ها و خدمات دسترسی داشته باشند و در کارآزمایی ها و تحقیقات بالینی شرکت کنند. با این حال، تشخیص بیماری آلزایمر می تواند چالش برانگیز باشد، زیرا هیچ آزمایشی وجود ندارد که بتواند آن را تایید کند. پزشکان از ترکیبی از آزمایش‌ها و روش‌ها برای ارزیابی علائم، سابقه پزشکی، توانایی‌های شناختی، توانایی‌های عملکردی و تغییرات مغزی فرد استفاده می‌کنند.

در این مقاله توضیح خواهیم داد:

• بیماری آلزایمر چیست و چگونه تشخیص داده می شود؟
• چگونه یک معاینه عصبی و فیزیکی می تواند به تشخیص بیماری آلزایمر کمک کند؟
• چگونه تست های شناختی می توانند حافظه و مهارت های تفکر را در افراد مبتلا به آلزایمر ارزیابی کنند؟
• چگونه آزمایش‌های تصویربرداری عصبی می‌توانند تغییرات مغزی در افراد مبتلا به آلزایمر را آشکار کنند؟
• چگونه آزمایش های خون، ژنتیک و ادرار می توانند نشانگرهای زیستی بیماری آلزایمر را شناسایی کنند؟

بیماری آلزایمر چیست و چگونه تشخیص داده می شود؟

بیماری آلزایمر نوعی زوال عقل است که باعث مشکلات حافظه، تفکر و رفتار می شود. علت آن مرگ سلول های مغزی و کوچک شدن مغز است. این شایع ترین علت زوال عقل است که بیشتر افراد مسن را تحت تاثیر قرار می دهد. برخی از عوامل خطر آن عبارتند از سن، سابقه خانوادگی، ژنتیک، سبک زندگی و عوامل محیطی می‌ باشد. علائم از فردی به فرد دیگر متفاوت است و به مرحله بیماری بستگی دارد. این مراحل می‌تواند شامل از دست دادن حافظه، سردرگمی، مشکل در زبان، برنامه ریزی، حل مسئله، شناخت، تغییرات خلقی و شخصیتی، توهم، هذیان، پارانویا، زوال جسمانی و وابستگی به دیگران باشدتشخیص بیماری آلزایمر آسان نیست، زیرا هیچ آزمایشی وجود ندارد که بتواند آن را تایید کند. پزشکان از ترکیبی از آزمایش‌ها و روش‌ها برای ارزیابی علائم، سابقه پزشکی، توانایی‌های شناختی، توانایی‌های عملکردی و تغییرات مغزی فرد استفاده می‌کنند.

تشخیص بیماری الزایمر با معاینه عصبی وفیزیکی

معاینه عصبی و فیزیکی آزمایشی است که سلامت کلی، حرکتی و عملکرد مغز فرد را بررسی می کند. معمولاً توسط متخصص مغز و اعصاب انجام می‌شود. این می تواند به رد سایر شرایطی که می توانند باعث زوال عقل شوند، مانند سکته مغزی، بیماری پارکینسون، تومور مغزی، عفونت، کمبود ویتامین یا مشکلات تیروئید نیز کمک کند.

به طور کلی در معاینه فیزیکی موارد زیر را بررسی می کند:

• رفلکس(اعمال بازتابی)
• هماهنگی، میزان انقباض و قدرت عضلانی، راه رفتن در طول اتاق
• حرکات چشم
• گفتار
• حواس

این علائم ممکن است نشان دهنده آسیب یا تخریب سلول های مغزی باشد که مسئول این عملکردها هستند. معاینه همچنین ممکن است شامل بررسی فشار خون، نبض و وزن فرد نیز باشد.

یک معاینه عصبی و فیزیکی برای تشخیص بیماری آلزایمر به تنهایی کافی نیست، اما می تواند اطلاعات مفیدی را در اختیار پزشک قرار دهد تا تصمیم بگیرد از چه آزمایش ها یا روش های دیگری استفاده کند. همچنین می تواند به نظارت بر پیشرفت بیماری و اثرات درمان کمک کند.

تشخیص آلزایمر با استفاده از تست های شناختی برای ارزیابی حافظه و مهارت های تفکر 

آزمون‌های شناختی آزمون‌هایی هستند که حافظه، زبان، توجه، استدلال و مهارت‌های حل مسئله را اندازه‌گیری می‌کنند. آنها می توانند به شناسایی نوع و شدت اختلال شناختی کمک کنند و سایر علل از دست دادن حافظه را رد کنند. آنها همچنین می توانند به ردیابی تغییرات در شناخت در طول زمان و ارزیابی اثرات درمان کمک کنند.

انواع مختلفی از تست های شناختی وجود دارد که می توان از آنها برای تشخیص بیماری آلزایمر یا سایر زوال عقل استفاده کرد. برخی از آنها مختصر هستند و می توانند در کمتر از ۱۰ دقیقه انجام شوند، در حالی که برخی دیگر جامع تر هستند و ممکن است بیشتر طول بکشند.

چند نمونه از تست های شناختی که برای تشخیص بیماری آلزایمر استفاده می شود عبارتند از:

آزمون کوتاه وضعیت ذهنی (MMSE):

این یکی از رایج ترین آزمونها برای بیماری آلزایمر است. تکمیل آن حدود ۱۰ دقیقه طول می کشد و جنبه های شناختی مانند جهت گیری، یادآوری کلمات، توجه، محاسبه، زبان و ساخت بصری را اندازه گیری می کند. نسخه اصلی MMSE حداکثر امتیاز ۳۰ دارد و امتیاز کمتر از ۲۴ ممکن است نشان دهنده اختلال شناختی باشد.

ارزیابی شناختی مونترال (MoCA):

این یک آزمون کوتاه دیگر است که می تواند اختلال شناختی خفیف را که اغلب پیش ساز بیماری آلزایمر است، تشخیص دهد. حدود ۱۰ دقیقه طول می کشد تا تکمیل شود و جنبه های شناختی مانند حافظه، زبان، عملکرد اجرایی، مهارت های دیداری و فضایی و توجه اندازه گیری شود نسخه اصلیMoCA حداکثر امتیاز ۳۰ دارد و امتیاز کمتر از ۲۶ در آن ممکن است نشان دهنده اختلال شناختی باشد.

پرسشنامه غربالگری زوال عقل(AD8):

تست AD8 یک ابزار غربالگری مختصر است که می تواند به تمایز بین پیری طبیعی و زوال عقل خفیف کمک کند. این آزمون شامل هشت سوال است که در مورد تغییرات حافظه، جهت گیری، قضاوت و عملکرد می پرسد. این آزمایش می تواند توسط افراد مطلعی که فرد را به خوبی می شناسد مانند همسر، فرزند بزرگسال یا دوست، یا خود شخص انجام شود. تست را می توان به صورت حضوری یا تلفنی انجام داد و تکمیل آن حدود سه دقیقه طول می کشد. در نسخه اصلی امتیاز دو یا بیشتر نشان دهنده اختلال شناختی است. این آزمایش بدون توجه به علت، به علائم اولیه زوال عقل حساس است، اما برای تشخیص نوع خاصی از زوال عقل کافی نیست. برای ارزیابی بیشتر، ارزیابی های بعدی با یک پزشک متخصص توصیه می شود.

اینها نمونه هایی از تست های شناختی هستند که می توانند برای تشخیص بیماری آلزایمر یا سایر زوال عقل ها استفاده شوند. آنها به خودی خود تشخیصی نیستند، اما می توانند اطلاعات مفیدی را در اختیار پزشک قرار دهند تا تشخیص دقیق بدهد.

 آزمایش‌های تصویربرداری عصبی می‌توانند تغییرات مغزی را در افراد مبتلا به الزایمر شناسایی کنند

تست‌های تصویربرداری عصبی آزمایش‌هایی هستند که از ماشین‌ها برای ایجاد تصاویری از مغز و نشان دادن ساختار و عملکرد آن استفاده می‌کنند. آنها می توانند به تشخیص تغییرات در مغز که با بیماری آلزایمر مرتبط هستند، مانند کوچک شدن بافت مغز، کاهش جریان خون یا تجمع پروتئین های غیر طبیعی کمک کنند. آنها همچنین می توانند به رد سایر علل زوال عقل مانند سکته مغزی، تومور مغزی، عفونت یا تروما کمک کنند.

انواع مختلفی از تست های تصویربرداری عصبی وجود دارد که می تواند برای تشخیص بیماری آلزایمر یا سایر زوال عقل ها استفاده شود. برخی از آنها به طور گسترده در دسترس و نسبتا ارزان هستند، در حالی که برخی دیگر تخصصی تر و پرهزینه تر هستند. برخی از آنها با تزریق یک ماده رادیواکتیو به جریان خون و برخی دیگر بدون تزریق انجام می شوند و همچنین برخی از آنها حساس تر و خاص تر از بقیه هستند.

چند نمونه از تست های تصویربرداری عصبی که برای تشخیص بیماری آلزایمر استفاده می شوند عبارتند از:

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) :

این نوعی تصویر برداری مغزی است که از یک میدان مغناطیسی قوی و امواج رادیویی برای تولید تصاویر دقیق از مغز استفاده می کند. می تواند اندازه و شکل مغز را نشان دهد و هرگونه ناهنجاری یا ضایعه را تشخیص دهد. همچنین می‌تواند حجم نواحی مختلف مغز را اندازه‌گیری کند و نشان دهد که چگونه با گذشت زمان در افراد مبتلا به آلزایمر کوچک می‌شوند.

اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT):

این آزمایشی است که از اشعه ایکس برای ایجاد تصاویر مقطعی از مغز استفاده می کند. می تواند ساختار مغز را نشان دهد و هرگونه ناهنجاری یا ضایعه را تشخیص دهد. همچنین می تواند میزان آتروفی مغز (کوچک شدن) را در افراد مبتلا به آلزایمر اندازه گیری کند.

اسکن توموگرافی گسیل پوزیترون (PET) :

این آزمایشی است که از یک ماده رادیواکتیو (ردیاب) استفاده می کند که به جریان خون تزریق می شود و به مغز می رسد. ردیاب سیگنال هایی را منتشر می کند که توسط یک آشکارساز خاص شناسایی شده و به تصاویری از مغز تبدیل می شوند. ردیاب های مختلف می توانند جنبه های متفاوتی از عملکرد یا آسیب شناسی مغز را نشان دهند. به عنوان مثال، فلورودوکسی گلوکز (FDG) می تواند نشان دهد که چگونه گلوکز (قند) توسط سلول های مغز به عنوان منبع انرژی استفاده می شود. در مغز افراد مبتلا به آلزایمر متابولیسم گلوکز در نواحی خاصی از مغز، مانند لوب تمپورال و جداری کاهش یافته است.

ردیاب دیگر، فلوربتاپیر (F 18) است، این ماده می تواند به پلاک های آمیلوئید که در مغز بیماران مبتلا به آلزایمر رسوب کرده است بچسبد و نواحی رسوب آنها را نشان دهد، همچنین ماده دیگری با همین نقش برای پروتئین تاو وجود دارد که به شناسایی محل رسوب آن در مغز کمک می‌کند.

اینها نمونه هایی از آزمایشات تصویربرداری عصبی هستند که می توانند برای تشخیص بیماری آلزایمر یا سایر زوال عقل استفاده شوند. آنها به خودی خود تشخیصی نیستند، اما می توانند اطلاعات مفیدی را در اختیار پزشک قرار دهند تا تشخیص دقیق بدهد.

تشخیص بیماری آلزایمر با آزمایشات بیولوژیکی

آزمایش‌های خون، ژنتیک و ادرار آزمایش‌هایی هستند که نمونه‌های خون، ژنتیک یا ادرار فرد را تجزیه و تحلیل می‌کنند تا نشانگرهای زیستی را نشان دهند که وجود یا خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را نشان می‌دهند. نشانگرهای زیستی موادی هستند که می توانند در بدن اندازه گیری شوند و یک فرآیند یا شرایط زیستی را منعکس کنند. برای مثال، برخی آزمایش‌های خون می‌توانند سطح پروتئین‌های آمیلوئید بتا یا تاو را که در تشکیل پلاک‌ها و گره‌ها در مغز افراد مبتلا به آلزایمر نقش دارند، اندازه‌گیری کنند.

آزمایش‌های خون، ژنتیک و ادرار به طور گسترده برای تشخیص بیماری آلزایمر یا سایر زوال عقل‌ها استفاده نمی‌شوند، اما بیشتر برای اهداف تحقیقاتی یا آزمایش‌های بالینی استفاده می‌شوند.

برخی از نمونه‌های آزمایش خون، ژنتیک و ادرار که برای تشخیص بیماری آلزایمر استفاده می‌شوند عبارتند از:

آزمایش خون:

آزمایش‌هایی هستند که سطوح پروتئین‌ها یا مولکول‌های خاصی را در خون که ممکن است با بیماری آلزایمر مرتبط باشند، اندازه‌گیری می‌کنند. به عنوان مثال، برخی آزمایش‌های خون می‌توانند سطح پروتئین‌های آمیلوئید بتا یا تاو را اندازه‌گیری کنند که همان پروتئین‌های غیرطبیعی هستند که در مغز افراد مبتلا به آلزایمر تجمع می‌کنند. سایر آزمایش‌های خون می‌توانند سطح نشانگرهای التهابی مانند پروتئین واکنشی سی (C-Reactive Protein) یا اینترلوکین-۶ IL-6) ) را اندازه‌گیری کنند که ممکن است نشان‌دهنده پاسخ ایمنی به آسیب مغزی باشد. آزمایش خون همچنین ممکن است سطح هموسیستئین را اندازه گیری کند، که آمینو اسیدی است که ممکن است با زوال عقل عروقی مرتبط باشد.

آزمایشات ژنتیکی:

در این آزمایش ها DNA فرد را برای جستجوی انواع ژنتیکی که ممکن است خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را افزایش یا کاهش دهند، تجزیه و تحلیل می کنند. به عنوان مثال، برخی از آزمایشات ژنتیکی می توانند انواع ژن APOE  را شناسایی کنند، ژنی که بر متابولیسم کلسترول و پاکسازی آمیلوئید تأثیر می گذارد. ژن  APOE دارای سه نوع است APOE-e2 : ،  APOE-e3 و APOE-e4  نوع APOE-e4  خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را افزایش می دهد، در حالی که نوع APOE-e2  آن را کاهش می دهد. با این حال، داشتن یا نداشتن این ژنها تضمین نمی‌کند که فرد به بیماری آلزایمر مبتلا شود یا نشود. سایر آزمایش‌های ژنتیکی می‌توانند جهش‌های نادر در ژن‌هایی مانند APP ،  PSEN1 و PSEN2 را شناسایی کنند که باعث بروز زودهنگام بیماری آلزایمر خانوادگی (FAD) می‌شود، شکل نادری از بیماری آلزایمر که افراد قبل از ۶۵ سالگی را مبتلا می‌کند.

آزمایشات ادرار:

اینها آزمایشاتی هستند که سطوح پروتئین یا مولکول خاصی را در ادرار که ممکن است با بیماری آلزایمر مرتبط باشند اندازه گیری می کنند. به عنوان مثال، برخی از آزمایشات ادرار می توانند سطح پروتئین به نام NTP را اندازه گیری کنند، پروتئینی که از سلول های عصبی آسیب دیده در مغز آزاد می شود. سطح NTP  ممکن است در افراد مبتلا به بیماری آلزایمر یا سایر اختلالات تحلیل برنده عصبی افزایش یابد.

موارد بالا نمونه هایی از آزمایشات خون، ژنتیک و ادرار هستند که می توانند برای تشخیص بیماری آلزایمر یا سایر زوال عقل استفاده شوند. اما مشابه آنچه برای سایر روش های تشخیصی ذکر کردیم، آنها به خودی خود تشخیصی نیستند، اما می توانند اطلاعات مفیدی را در اختیار پزشک قرار دهند تا تشخیص دقیق بدهد.

بیماری آلزایمر یک بیماری جدی و غیرقابل درمان است، اما امید هایی به آینده وجود دارد. محققان سخت تلاش می کنند تا راه های بهتری برای تشخیص، درمان و پیشگیری از بیماری آلزایمر بیابند. با درک اینکه بیماری آلزایمر چگونه بر مغز و بدن تأثیر می گذارد، می توانیم کیفیت زندگی افراد مبتلا به این بیماری و مراقبان آنها را بهبود بخشیم.

منابع:

1. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2590280622000018#:~:text=Alzheimer%2Dassociated%20neuronal%20thread%20protein,to%20the%20degree%20of%20dementia.
2. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22026253/#:~:text=The%20interleukin%2D6%20levels%20were,%2Fml)%3B%20p%20%3C%200.001.
3. https://jneuroinflammation.biomedcentral.com/articles/10.1186/1742-2094-9-21#:~:text=In%20AD%20brain%2C%20microglia%20and,maybe%20important%20in%20AD%20pathogenesis.
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5370101/#:~:text=Mutations%20in%20the%20amyloid%20protein,from%20large%20cohorts%20of%20patients.
5. https://knightadrc.wustl.edu/professionals-clinicians/ad8-instrument/
6. https://www.nia.nih.gov/health/alzheimers-disease-genetics-fact-sheet
7. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/alzheimers-disease/diagnosis-treatment/drc-20350453
8. https://www.alz.org/alzheimers-dementia/diagnosis/medical_tests
9. https://www.wikidoc.org/index.php/Mini_mental_state_examination
10. https://www.wikidoc.org/index.php/MoCA